Tôi thật bất ngờ khi tiếp xúc với những sinh viên được coi là “đi đầu” ở các trường trong việc tranh luận, và được đánh giá cao về sự… cá tính. Bất ngờ là các bạn thông minh hơn những lứa trước, nắm bắt nhiều thông tin hơn… Vài bạn đồng nghiệp của tôi đánh giá nhiều sinh viên thời nay “táo bạo” khi đòi xưng “tôi” với thầy của mình. Và những bạn sinh viên tôi tiếp xúc có vẻ hí hửng vì việc đó. Nhưng…
Nhưng phải chăng đây là những suy nghĩ thực sự của các bạn, hay chỉ là sự bắt chước mang tính adua? Các bạn lôi ngôi tiếng Anh ra để giải thích rằng “nước ngoài” chỉ có 2 ngôi “I” và “You”, để rồi từ đó ca tụng rằng “họ dân chủ với sinh viên”, “trò và thầy bình đẳng, ngang hàng nhau”. Xin thưa là không hẳn vậy. Nếu xét trên bình diện chung, đa số các ngôn ngữ trên thế giới đều có những kính ngữ kiểu như đang tồn tại ở Việt Nam, và ngay cả trong tiếng Anh thì những kính ngữ này cũng có, và có thể tuỳ thuộc vào thái độ biểu đạt câu nói. Nếu cứ đòi quyền được “I” và “You” với người thầy của mình, có nghĩa là người học đang từ chối quyền mình đang là một người có văn hoá.
Vấn đề là ở chỗ, dù danh xưng như thế nào, ngôi vị ra sao… đó chỉ là những phương tiện biểu đạt thái độ và văn hoá. Danh xưng chỉ là cái vỏ của ngôn ngữ để bao bọc cái lõi văn hoá mà thôi. Nếu sinh viên đòi quyền được “I and You” với thầy, và thực tế không ít bạn đang cổ vũ cho điều đó, có nghĩa là các bạn đang biểu đạt trạng thái thực cái lõi của mình. Hàng ngàn năm nay, tiếng Việt đã có sự thải lọc khắt khe, và không phải là vô lý khi tiếng Việt không đào thải những danh xưng kiểu Thầy – Em, Bố – Con, Anh – Em, Ông – Cháu… Não trạng của một con người được đánh giá là hoạt động tốt nếu thu nạp thông tin một cách có chín chắn, và biết đào thải những thứ “khó nhằn”… Chứ chỉ adua thì người trẻ chỉ là những con vẹt biết nói minh họa. Thử tưởng tượng, văn hoá nước này sẽ kinh khủng thế nào nếu ai cũng đi đòi xưng tôi với cha, ông, anh, chị… của chính mình! Nếu nó là một cuộc “cách mạng của cá tính” thì quả là thực sự khủng khiếp.
Chọn là cây, ta có thể bị những vết bầm dập của ai đó dẫm đạp, vết xước của những hòn đá cuộc đời lăn. Nhưng rồi ta – cây cỏ – lại vươn lên để tiếp tục ngẩng đầu.
